Ψηφιοποίηση στα Ελληνικά Πανεπιστήμια

Πρόσφατα, το Σεπτέμβριο που μας πέρασε, το Υπουργείο Παιδείας αποφάσισε, με κοινοτικό κονδύλιο, να δημιουργήσει ψηφιακό υλικό σχετικό με μαθήματα που διδάσκονται στα Ελληνικά Πανεπιστήμια. Το υλικό έχει να κάνει με σημειώσεις, συγγράμματα και διαλέξεις.

Είναι αλήθεια του ελληνικά πανεπιστήμια έχουν μείνει αρκετά πίσω σε αυτό τον τομέα. Γενικά, έχουν μείνει πίσω στον τομέα της τεχνολογίας (πάντα με εξαιρέσεις βέβαια). Όσον αφορά μάλιστα τη βιντεοσκόπηση διαλέξεων, πιστεύω ότι θα συναντήσει πολλά προβλήματα και αντιδράσεις από μια μεγάλη μερίδα των διδασκόντων. Βασικοί φόβοι που εκφράζονται είναι ότι πχ με αυτό τον τρόπο οι φοιτητές θα προτιμούν να μην παρευρίσκονται στις αίθουσες αλλά θα παρακολουθούν τα μαθήματα από το σπίτι (όπως για παράδειγμα τα σχόλια του πρύτανη του ΕΜΠ Κώστα Μουτζούρη). Από την άλλη, σε διάφορα ιστότοπους, οι φοιτητές έχουν θετική άποψη (αν και έχω την υποψία ότι η θετική αυτή άποψη σχετίζεται σε μεγάλο ποσοστό με το φόβο των καθηγητών που ανέφερα παραπάνω).

Γνώμη μου είναι ότι η παρουσία στην αίθουσα είναι απαραίτητη. Η αλληλεπίδραση καθηγητή-φοιτητών είναι απαραίτητο στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και δεν μπορεί να υπάρξει παρά μέσα στην αίθουσα. Ακόμα και στην περίπτωση της τηλεδιδασκαλίας, που είναι αναγκαία όταν οι συμμετέχοντες στη διάλεξη είναι σε διαφορετικές γεωγραφικές τοποθεσίες, παρόλο που μπορεί να υπάρξει αλληλεπίδραση, τα μειονεκτήματα είναι αρκετά σε σχέση με την προσοχή που επιστά ο φοιτητής και πόσο εύκολα αυτή αποσπάται

Ας μην ισοπεδώσουμε όμως τις καταστάσεις. Η βιντεοσκοπημένη διάλεξη μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί από έναν φοιτητή για :
α) αρχειοθέτηση και επαναπαρακολούθηση κατά βούληση
β) παρακολούθηση σε περίπτωση απουσίας λόγω πχ. αρρώστιας
γ) παρακολούθηση σε περίπτωση που η διάλεξη γίνεται σε διαφορετικό πανεπιστήμιο
Και για έναν καθηγητή όμως μπορεί να γίνει ένα εργαλείο που θα τον βοηθήσει να βελτιώσει τον τρόπο παράδοσης του μαθήματος.

Ναι, είναι λογικός ο φόβος των καθηγητών αλλά αν φροντίσει ο καθένας να βελτιώσει όσο περισσότερο μπορεί τις διαλέξεις του, τότε και οι φοιτητές θα είναι παρόντες στην αίθουσα και αλληλεπίδραση θα υπάρχει και το ψηφιακό υλικό θα είναι διαθέσιμο για οποιονδήποτε το χρειαστεί.

Διαλέξεις του τμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Κρήτης

Το τμήμα Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Κρήτης διαθέτει τις μαθημάτων σε ψηφιακή μορφή, συγκεκριμένα σε ps (postscript) αρχεία είτε σε pdf (πιο σπάνια). Οι σημειώσεις είναι γραμμένες στα ελληνικά και καλύπτουν τα περισσότερα μαθήματα του τμήματος.

Stanford Engineering Everywhere

Το τμήμα μηχανικής πανεπιστήμιο του Standord δημιούργησε το Stanford Engineering Everywhere, το οποίο είναι ένα portal που συγκεντρώνει υλικό από διαλέξεις του τμήματος που περιλαμβάνουν βίντεο (διαθέτουν και κανάλι στο Youtube) και σημειώσεις. Οι διαλέξεις αυτές είναι σε θέματα που αφορούν υπολογιστικές επιστήμες, εφαρμοσμένα μαθηματικά και μηχανική.

Academic Earth

Ο οργανισμός Academic Earth ιδρύθηκε το 2009 από τον Richard Ludlow και βρίσκεται στην Καλιφόρνια των Ηνωμένων Πολιτειών. Σκοπός του είναι να παρέχει βίντεο από διαλέξεις διαφόρων πανεπιστημίων, χωρίς να απαιτεί συνδρομή.

Τα θέματα που καλύπτονται μέχρι στιγμής είναι : Αστρονομία, Βιολογία, Χημεία, Υπολογιστικές Επιστήμες, Οικονομικές Επιστήμες, Μηχανική, Αγγλική Φιλολογία, Ιστορία, Νομική, Φαρμακευτική, Φιλοσοφία, Φυσική, Πολιτικές Επιστήμες, Ψυχολογία και Θρησκειολογία.

Διαλέξεις του Ινστιτούτου Προχωρημένων Σπουδών του Πρινστον

Από το 1930 μέχρι σήμερα, το Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών (Princeton Institute of Advanced Studies) έχει συγκεντρώσει μερικά από μεγαλύτερα μυαλά στην Ιστορία. Επιστήμονες όπως Einstein. Neumann, Goedel, Dirac, Oppenheimer, Dyson, Weyl, Erdos, πέρασαν και άφησαν το στίγμα τους.

Το Ινστιτούτο διαθέτει στο ευρύ κοινό μια μεγάλη συλλογή από διαλέξεις στους τομείς των φυσικών επιστημών, των μαθηματικών, των κοινωνικών επιστημών και της ιστορίας. Το πλήθος των βίντεο αυτή τη στιγμή είναι πάνω από 400 και διατίθενται σε διάφορα πρότυπα και αναλύσεις.

Οι διαλέξεις του Richard P. Feynman υπό προϋποθέσεις…

Ο Bill Gates της Microsoft αγόρασε (πριν ένα χρόνο) τα δικαιώματα των διαλέξεων του νομπελίστα θεωρητικού φυσικού Richard P. Feynman στο πανεπιστήμιο Cornell to 1964.

Ο Feynman, για όσους δεν τον ξέρουν, είχε αφήσει εποχή, πέρα από το ερευνητικό του έργο, με την ικανότητά του να μετατρέπει τις δύσκολες έννοιες της φυσικής σε κάτι που μπορούσε να το κατανοήσει εύκολα ο καθένας. Εμπνευσμένος δάσκαλος με τρομερή φυσική διαίσθηση, έκανε της αίθουσες των πανεπιστημίων από όπου πέρασε να σφύζουν από φοιτητές.

Η κίνηση του Gates να αγοράσει τα δικαιώματα των διαλέξεων από το BBC, το οποίο είχε κάνει την μαγνητοσκόπησή τους, ανήκει σε μια σειρά από παρόμοιες κινήσεις που έχει στα σχέδιά τους. Σκοπός του, λέει, είναι να μπορούν να έχουν όλοι πρόσβαση στις διαλέξεις αυτές. Όλοι; Μάλλον όσοι έχουν windows (άντε και Mac OS X) στους υπολογιστές τους. Ο λόγος είναι ότι η σελίδα στην οποία είναι αναρτημένα τα αντίστοιχα βίντεο, μπορεί να προσπελαστεί μόνο από όσους έχουν εγκατεστημένο το Silverlight της Microsoft. Για τους χρήστες Linux τα πράγματα είναι διαφορετικά, καθώς παρ’ όλες τις προσπάθειες της κοινότητας για προσομοίωση του Silverlight, συνεχίζει να υπάρχει πρόβλημα με τη συγκεκριμένη σελίδα.

Υπάρχουν δύο βασικά ερωτήματα :
α) Γιατί ο Gates έκανε ότι έκανε, αλλά το έκανε υπό τέτοιες προϋποθέσεις; Τα υπόλοιπα τμήματα του συγκεκριμένου ιστότοπου λειτουργούν και χωρίς το Silverlight και δεν ήταν απαραίτητο για την παρακολούθηση των συγκεκριμένων video.
β) Γιατί το BBC, στο οποίο ανήκαν τα δικαιώματα, δεν έκανε κάτι αντίστοιχο, χωρίς να χρησιμοποιεί κλειστά πρότυπα τύπου silverlight;
Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι προφανής, αρκεί να δει τι πόλεμο ασκεί η Microsoft στο ελεύθερο λογισμικό/λογισμικό ανοικτού κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ). Όσο για το δεύτερο ερώτημα, γιατί να βγάλει τέτοιο υλικό στη φόρα, εφόσον μπορεί να βγάλει κέρδος πράττοντας όπως και στη συγκεκριμένη περίπτωση;

Και κάτι τελευταίο. Το πανεπιστήμιο του Cornell τί λόγο είχε στην όλη υπόθεση; Μάλλον οικονομικά συμφέροντα. Το υποκριτικό της υπόθεσης όμως είναι ότι α) το Cornell χρηματοδοτεί τη βιβλιοθήκη προδημοσιεύσεων φυσικής υψηλών ενεργειών arXiv.org και β) το 2005 η διοίκηση του Cornell είχε ψηφίσει μια απόφαση υπέρ της ανοιχτής πρόσβασης…

Διακοπή πρόσβασης σε ηλεκτρονικές πηγές

Μετά από πολλές διακοπές και αποκαταστάσεις στην πρόσβαση σε πολλά επιστημονικά περιοδικά και στις αντίστοιχες ηλεκτρονικές πηγές τους (βλέπε ανακοίνωση Ιουλίου και τελευταία νέα από το HEAL Link) το πρόβλημα συνεχίζεται για διάφορους εκδοτικούς οίκους όπως για παράδειγμα οι Elsevier και Wiley.

Οι διακοπές αυτές γίνονται για λόγους καθυστέρησης συνήθως. Τουλάχιστον έτσι αναφέρουν οι επίσημες πηγές. Τα κονδύλια δηλαδή υπάρχουν αλλά για γραφειοκρατικούς λόγους καθυστερούν; Ή μήπως δεν υπάρχουν; Ή μήπως τα χρήματα υπάρχουν αλλά δεν υπάρχει η πρόθεση από πλευράς κράτους να δοθεί βάρος στην έρευνα;

Πολλά τα ερωτήματα, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς το ότι εδώ και κάποια χρόνια γίνεται η προσπάθεια αποκοπής των πανεπιστημίων από την κρατική χρηματοδότηση. Οι διοικήσεις των ιδρυμάτων έχουν επιδοθεί στο κυνήγι του χορηγού και δυστυχώς στην Ελλάδα, χρηματοδοτείται μόνο ότι «πουλάει» άμεσα. Το τελευταίο βέβαια συμβαίνει σε όλες τις χώρες, απλά εδώ συμβαίνει αρκετά έντονα. Φαίνεται αυτό άλλωστε από το ότι η θεωρητική έρευνα είναι αρκετά υποβαθμισμένη σε σχέση με την εφαρμοσμένη έρευνα.

Το ζήτημα είναι καθαρά πολιτικό. Χρειάζεται μια πολιτική που θα βλέπει την επιστήμη όχι σαν ένα προϊόν προς πώληση αλλά σαν τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ερμηνεύει τον κόσμο, να καλύπτει τις ανάγκες του και να καλυτερεύει και τον εαυτό του αλλά και το περιβάλλον.

Μία κίνηση βέβαια που θα μπορούσε να δώσει άμεσες λύσεις είναι η στροφή στην «ανοιχτή πρόσβαση» όπου δεν χρειάζονται συνδρομές και η πρόσβαση είναι ελεύθερη. Είναι ενθαρρυντικό στοιχείο το ότι πολλοί ερευνητές από τη χώρα μας στέλνουν τις εργασίες τους σε ιστοσελίδες προ-δημοσιεύσεων (preprint archives). Χρειάζεται όμως περισσότερη δραστηριοποίηση και απ’ ότι φαίνεται, είμαστε ακόμα στην αρχή.

CogPrints

Η συγκεκριμένη συλλογή άρθρων αφορά την Ψυχολογία, τις Νευροεπιστήμες, τη Γλωσσολογία, τις Υπολογιστικές επιστήμες, τη Φιλοσοφία, τη Βιολογία, την Ιατρική, την Ανθρωπολογία, όσο και τμήματα της Φυσικής, των Μαθηματικών και των Κοινωνικών επιστημών που σχετίζονται με τη μελέτη της λειτουργίας της νόησης (cognition).

Οι εργασίες που δημοσιεύονται μπορούν να εντοπιστούν μέσω μηχανών αναζήτησης όπως το www.citebase.org και το oaister.worldcat.org. Ο τρόπος αξιολόγησης είναι του τύπου peer-reviewed.

Η διεύθυνση της συλλογής είναι : cogprints.org

DOAJ (Directory of Open Access Journals)

Το DOAJ είναι μια μεγάλη συλλογή από επιστημονικά περιοδικά με peer-reviewed δημοσιεύσεις, δηλαδή οι δημοσιεύσεις ελέγχονται από ανεξάρτητους ερευνητές σε κάθε αντικείμενο.

Αυτή τη στιγμή στη συλλογή υπάρχουν πάνω από 5500 περιοδικά, από τα οποία 2352 είναι ανοιχτής πρόσβασης. Οι χώροι που καλύπτονται είναι οι εξής :
Γεωπονία, Αρχιτεκτονική, Βιολογία, Οικονομικά, Χημεία, Οικολογία, Ιατρική, Ιστορία, Γλωσσολογία, Νομική, Μαθηματικά, Φιλοσοφία, Φυσική, Κοινωνιολογία, Μηχανική

Δείτε το εδώ : www.doaj.org

British Medical Journal

Το British Medical Journal (BMJ) υποστηρίζει την «continuous publication» που σημαίνει ότι ένα άρθρο, πριν δημοσιευτεί στην έντυπη έκδοση του BMJ, εμφανίζεται στην ηλεκτρονική του μορφή στην αντίστοιχη σελίδα www.bmj.com. Εκεί μπορεί ο καθένας να έχει πρόσβαση στο κείμενο χωρίς συνδρομή.

Καλύπτει αποκλειστικά ιατρικά θέματα και η ομάδα που το συντηρεί βρίσκεται κυρίως στο Λονδίνο, αν και υπάρχουν συντάκτες και στην υπόλοιπη Ευρώπη καθώς και στις ΗΠΑ.